کهن‌ترین گزارش‌های فارسی دربارۀ «آتشک» (شیوع سیفلیس در ایران و تأثیرپذیری پزشکان ایرانی از منابع اروپایی)

پس از جنگ ناپل در 1494م، بیماری همه‌گیر ترسناکی در اروپا شایع شد که بعدها سیفلیس نامیده شد. بنا به گزارش بهاءالدوله حسینی نوربخش (پزشک برجستۀ اواخر دورۀ تیموری و اوایل دورۀ صفوی)، مؤلف خلاصة التجارب، که این بیماری را ارمنی‏دانه، آبلۀ فرنگ و آتشک نامیده‌ است، در 904ق/1498م بیماری از سرزمین‌های امپراتوری عثمانی نخست به آذربایجان، عراق عجم و فارس راه یافت و سپس در سراسر ایران شایع گردید. ویژگی منحصربه‌فرد گزارش بهاءالدوله آن است که به‌رغم فاصلۀ ناچیز میان نگارش این رساله و ظهور و شیوع بیماری در اروپا (فقط 6 سال) وی از یکی از داروهای «حکمای فرنگ» یاد کرده‌ است. در این نسخه، و نیز در نسخه‌های درمانی بهاءالدوله و پزشکان ایرانی هم‌روزگار او و پس از آن، جیوه پیوسته نقشی اساسی داشت تا آن که عمادالدین شیرازی در رسالۀ بیخ/چوب چینی این دارو را نیز که به‌تازگی وارد ایران شده بود برای درمان آتشک تجویز کرد و سپس در رسالۀ آتشک در 977ق/1569م که نخستین تک‌نگاری فارسی در این موضوع به‌شمار می‌آید، بی‌آن‌که از اهمیت کاربرد جیوه بکاهد، بیخ چینی را نیز در کنار آن به کار برد.